Tết mùa mưa là một trong bảy cái Tết trong năm theo phong tục cổ truyền của người Hà nhì. Tết mùa mưa thường diễn ra vào cuối mùa hè, khi cây lúa bắt đầu lên đòng, ngô gieo đã lên xanh. Các nghi lễ trong Tết mùa mưa thể hiện đặc trưng tín ngưỡng thờ thần nông nghiệp, thờ thần mưa, thần nước của cộng đồng người Hà Nhì, cầu mong cho mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển, con người khỏe mạnh, cuộc sống ấm no.
Người Hà Nhì sống chủ yếu bằng nông nghiệp, trồng lúa trên các thửa ruộng bậc thang, nên rất coi trong việc cúng các vị thần nông nghiệp, nhất là thần nước, thần mưa. Khác với Tết Khô Già Già mang tính chất lễ cầu mùa với rất nhiều nghi lễ cúng thần đất, thần nước, thần rừng, thần cây..và thường tổ chức với quy mô lớn, theo chu kỳ 3 năm một lần, thì Tết mùa mưa thường chỉ tổ chức một ngày trong năm để cúng thần mưa. Đây cũng là nghi lễ đặc trưng của cư dân nông nghiệp. Trong nhiều trường hợp người Hà Nhì cũng tổ chức nghi lễ cầu mưa này cùng với Tết Khô Già Già. Ông Lương Văn Thiết, Cán bộ nghiên cứu văn hoá dân gian của Bảo tàng dân tộc học Việt Nam, cho biết: “Theo truyền thống, nghi lễ cúng cầu mưa tổ chức vào đỉnh điểm tháng nóng nhất của mùa hè, đó là tháng 6. Theo tập quán làm nông nghiệp vào thời điểm đó các ruộng bậc thang rất cần nước tưới để lúa chín và cho thu hoạch. Đây là nghi lễ thể hiện sự ứng xử một cách hài hoà giữa con người với thiên nhiên. Người Hà Nhì cho rằng để cầu cho một năm mưa thuận gió hoà thì cần tổ chức nghi lễ cúng cầu mưa”.
Tết cầu mưa được tổ chức định kỳ hàng năm, nhưng những năm khô hạn, nguời Hà Nhì có khi tổ chức nghi lễ này 2-3 lần trong một năm, với ước muốn mong cho thần linh nghe được lời cầu khấn, ban cho đồng ruộng có đủ nước tưới cho đồng ruộng, cây cối xanh tươi. Lễ vật thường là một con lợn đen. Nếu là một làng lớn hay năm đó mưa ít, dân trong bản cùng nhau tổ chức và lễ vật cúng thần cũng lớn hơn, có thể là con trâu đen.
Vào ngày Tết mùa mưa, hầu như nhà nào trong bản cũng dậy sớm đun nước, mổ lợn hay chuẩn bị lễ vật cho lễ cúng thần. Tiếng chày giã gạo nấu cơm, làm bánh của các gia đình làm xao động cả núi rừng. Sau khi chuẩn bị xong, mọi người cùng mang lễ vật được ra bờ ruộng của một trong những người làm ruộng lúa tốt nhất trong bản để làm lễ cúng. Mâm cúng thần mưa ngày Tết, ngoài thịt lợn còn có cơm, rượu, bát chè gừng, trà, mía, chuối và hoa mào gà…Thày cúng phải là người có uy tín trong bản. Lễ cúng diễn ra từ sáng, lúc mặt trời đã tỏ và đến gần trưa thì kết thúc. Người Hà Nhì tin rằng vào thời điểm đó các thần linh mới lắng nghe được lời cầu khấn của họ. Sau lễ cúng, con cháu trong dòng họ đều ăn một chút lễ vật để “ lấy lộc” cầu may. Nhiều bản người Hà Nhì ở các vùng núi cao như ở Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai...hiện vẫn duy trì Tết mùa mưa theo truyền thống. Tuy nhiên tổ chức Tết mùa mưa của đồng bào Hà Nhì hiện nay đã có nhiều thay đổi và mang tính chất lễ hội nhiều hơn. Ông Lương Văn Thiết cho biết thêm: “Nghi lễ cúng cầu mưa ngày nay không rườm rà như trước. Những người tham gia cũng đa dạng hơn, không còn nhiều kiêng kỵ Lễ vật cúng cũng có sự thay đổi. Ngoài các lễ vật truyền thống còn có bánh kẹo, hoa trái. Trước đây, rượu cúng đựng trong các ống nứa, thì nay là rượu chai mua ngoài chợ, thậm chí là chai rượu ngoại. Tuy nhiên, nghi lễ vẫn giữ được không khí uy nghiêm, thể hiện sự thanh tịnh, thành kính của con người với thần linh”.
Không gian Tết mùa mưa cũng có sự thay đổi. Trước đây nghi lễ cúng thường diễn ra tại ruộng nương, thì giờ đây nghi lễ có thể được tổ chức trong khuôn viên gia đình ông trưởng thôn, hay gia đình người sản xuất giỏi trong bản. Vào ngày Tết, còn có các tiết mục diễn xướng dân gian và các trò chơi. Đặc biệt bữa liên hoan trong ngày Tết mùa mưa trong các bản làng vẫn giữ được không khí vui vẻ và ấm cúng. Tết mùa mưa còn là dịp sum họp của các gia đình và con cháu trong dòng họ. Suốt từ chiều đến tận đêm khuya, mọi người trong bản đến chơi nhà nhau. Nhà nào có khách cũng bày mâm rót rượu. Chén rượu nồng trên tay chủ nhà và khách như những sợi dây vô hình thắt chặt thêm tình cảm láng giềng, cộng đồng làng bản thêm bền vững.
Tô Tuấn - vovworld.vn